Na stronie internetowej diecezji płockiej, o parafii w Łukomiu możemy przeczytać: „Pierwsza wzmianka źródłowa o kościele w Łukomiu pochodzi z 1448 r. Dokument Dobiesława z Dyblina, łowczego dobrzyńskiego, wspomina (1509 r.), że kościół ten był uposażony przez jego przodków, czyli pod koniec XIV lub na początku XV w. W 1599 jednowioskowa parafia w Łukomiu posiadała drewniany, konsekrowany kościół pw. św. Małgorzaty, z malowanym prezbiterium, ołtarzem głównym i dwoma bocznymi; jeden z nich poświęcony był św. Mikołajowi. W I połowie XVIII w. brak wiadomości o parafii; możliwe, że kościół uległ wówczas zniszczeniu”[1].

Wiadomym jest, że kościół ten został przez Szwedów „spustoszony” co potwierdza wizytacja generalne kościoła z 1776 roku [2].

Obecny, drewniany kościół pw. św. Katarzyny, ufundowała w 1761 r. kolatorka Maria Łucja Dessieur generałowa Kampenhausenowa na miejscu poprzedniego. Pod koniec XVIII w. przyłączono do parafii kilka wsi z parafii sierpeckiej [3].

Szczegółowy opis parafii Łukomie (wówczas Łukomia) wg stanu na 1775 rok znajdziemy w dokumentach z wizytacji generalnej kościoła, przeprowadzonej z upoważnienia Biskupa Płockiego Michała Jerzego Poniatowskiego w 18 lutego 1776 roku przez ks. Wojciecha Józefa Gadomskiego   Primiecerium na katedrze i dziekanie kolegiaty w Płocku. Arkusze wizytacyjne[4] zapewne wypełnił Imć ks. Rościszewski, któremu tylko zdana komenda czyli piecza nad parafią nadana została. Arkusz zatwierdził wspomniany wyżej ks. Gadomski [5].

Arkusz z wizytacji rozpoczyna się od słów: „Visitatio generalis ecclesiae parochialis in Łukomie Perillustrem. Reverendissimum Adalbertum Josephum Gadomski primice¬. rium in cathedra, et decanum in collegiata Plocensi expedita die 18 februarii 1776 anno” [6].

Zgodnie z arkuszem spisowym: „Kościół we wsi Łukomia jest drewniany w kwadrat postawiony, z dwiema wieżami, to jest jedna w facjacie, a druga na środku kościoła. Wystawiony przez WimćP bini nominis (o dwóch nazwiskach): Marię Łucję z Dessieurów Kampenhauzenową, generałową wielką podkomorzynę parnawską, wdowę. Dokumentu żadnego nie masz przez spustoszenie starego kościoła od Szwedów. Ten kościół nie jest konsekrowany[7] ani też o dedykacji nie mamy wiadomości. Jest benedykowany[8] przez Imć ks. Wieluńskiego, przy zakończeniu tego kościoła zostającego. Najbliższe parafie są tejże samej diecezji: Lutocin mila, Bieżuń mila na wschód, Rościszew pół mili na wschód, Sierpc mila na południe. Miasta żadnego publicznego nie masz prócz Sierpca i Bieżunia o milę. Rzeka nazywająca się Skrwa idąca pod samym kościołem dzieli powiat sierpski z rypińskim, wpada w Wisłę, która to Wisła odległa jest na mil 6 prowadząca wielkie statki. Ta zaś rzeka od kościoła idzie w bliskości na kroków 10. Żadnej przeszkody do przejścia do tego kościoła nie czyni ponieważ chociaż na wiosnę rozlewa lecz dobre znajdują się mosty. Tenże kościół jest sam w sobie, do żadnego nie jest przyległy. Taż parafia nie ma więcej wsiów w sobie tylko samo, Łukomie z Budami. W inszym powiecie nie masz do tego kościoła innych wsi przyległych. (…) Ta parafia rozciąga się na wschód kroków kilkadziesiąt, miejscami circiter staj 10 na zachód, skąd na północ circiter pół mili. Tegoż kościoła, czyli parafii non constat (nie wiadomo) który św. patronem, ale ludzka powieść niesie, iż stary kościół był pod tytułem Św. Św. Piotra i Pawła Apostołów lecz na to żadnego dokumentu nie masz i ta powieść także jest, iż na św. Katarzynę odpust wielki odprawował się. Dlatego, kościół ten nowy 1761 wystawiony jest pod tytułem Św. Katarzyny Męczennicy. To zaś beneficjum jest seculare (świeckie). Podczas świąt tejże parafii wszyscy jak najprzystojniej sprawować się zwykli” [9].

 (…) „Kościół w stanie swoim jest skończony ze wszystkim, fabryki żadnej nie potrzebuje, ponieważ ściany tarcicami wokoło dobrze opatrzony, na złączających się tarcicach listwami obity i czerwono malowany wokoło, nadto pod przyciesiami, czyli za fundament też cwele są podmurowane. W środku zaś sufit w okrąg stolarską robotą kształtnie obity, okna ze wszystkim taflowe są dobrze w ołów oprawne. Do tegoż kościoła jest drzwi dwoje, na połowę zamykające się i otwierające pod wieżą, na boku zaś kościoła jedne drzwi całkowicie i te zamkiem francuskim dwutaflowym ugruntowane. Do zakrystii tąż samą robotą bez zamku, lecz na kłódkę zamykają się dobrą. Dach jest dachówką dobrze okryty i taż jest dobrze wapnem podrzucona. Wieża nad kruchtą w kwadrat tążże samą dachówką okryta, razem z facjatą złączona i dzwonami. Na środku zaś kościoła, gdzie jest sygnarek, wieżka z perspektywą jedną i ta blachą angielską nowo obita. Dzwony całe, jeden konsekrowany, a drugi nowy, niekonsekrowany, wielkości miernej oprócz sygnarka, który jest mniejszy”[10].

Kościół jak na owe czasy dość dobrze wyposażony, o czym świadczy poniższy opis: „Ołtarzów trzy, to jest ołtarz wielki snycerską robotą rinięty, przyozdobiony malarskim srebrem z obrazem Najświętszej Panny Częstochowskiej, nad którym ołtarzem Opatrzność Boska, na bokach zaś są dwa ołtarzyki na płótnie malowane, z jednej strony z obrazem św. Anny, z drugiej św. Katarzyny. Wielki ołtarz ze starego kościoła musi być konsekrowany, te zaś dwa poboczne nie są konsekrowane, bo nie powinny. Obraz do noszenia jest jeden. Portatyl zaś na ołtarze tylko jest jeden konsekrowany z podpisem i pieczęcią. Drugi zaś posłany do konsekracji. Ołtarze wszystkie są trzema obrusami przykryte i obrazami przystojnie malowanymi przyozdobione. Relikwi żadnych nie masz przy tych ołtarzach ani też żadnego cudu czyli łask nie słychać. Prebendów ani kaplic żadnych nie ma. W tej parafii żadnej obligacji nie masz ani też żadnego funduszu tylko ludzi zabiegając próżnowaniu, zachęca się do nabożeństwa, to jest do śpiewania rano o Matce Boskiej, po południu o Najsłodszym Imieniu Jezus różańców. Rzeczy wszystkie kościelne specyfikuje się liczbą, służące temu kościołowi jako i ołtarzom. I-mo. Monstrancja srebrna pozłacana in par tibus, puszka srebrna intus wyzłacana, kielichów dwa jeden i z pateną wewnątrz tylko wyzłocony z pateną, krzyż srebrny pozłocisty 1, trybularz z łańcuszkami srebrny, wotum Opatrzności Boskiej. Aparaty: ornat biały srebrem i złotem haftowany w kwiaty z stułą et cum omnibus requisitis, ornat biały partyrowy w złote kwiaty z slupem czerwonym, z galonem złotym z całym garniturem, ornat lubo srebrny, kwiaty po nim czerwone z całym garniturem, ornat biały adamaszkowy z całym garniturem, ornat morowy czerwony z słupem białym z całym garniturem, ornat kitajkowy czerwony z słupem fioletowym z całym garniturem, ornat żałobny aksamitny z kampanką jedwabną żółtą z całym garniturem, ornat żałobny w złote kwiaty, kapa biała partyrowa w złote kwiaty, kapa żałobna drojetowa, kapa żałobna stara do niczego zdatna, bursa do chorych z dzwonkiem srebrnym, Bielizna: albów płóciennych szwabskich 5, komży 3 jedna rąbkowa, dwie zaś płócienne szwabskie, dla chłopców ordynaryjne 3, humerałów 5, korporałów 6, puryfikaterzów 10, obrusów na ołtarze 12, ręczników 5. Księgi: mszałów wielkich 2, żałobnych 2, agenda wielka 1, agend małych 2, książka metryk copulatorum,’baptisatorum et sepultorum, kanonów 3, książka do różańca 1 i Epistoła 1, pudełko do hostii, cirkuł do komunikantów, nożyczki, uinbraculum rąbkowe do zasłaniania Najświętszego Sakramentu 1, pasów 3, antepedia 3, poduszek pod mszały 2, baldaszek 1, zasłon do ołtarzy płóciennych 3, kłódka do zakrystii 1, kolumny do katafalku malowane 2, grób na Wielkanoc 1.

 Obrazy: na ścianie obrazów przystojnie malowanych 15.

Chorągwie: chorągwiów adamaszkowych 2 nowych z frendzlami żółtymi jedwabnymi, chorągiew żałobna 1, chorągwi na rasie pomniejszych 4, chorągiew wojenna subkompanii po śp. JWimćP generale Kampenhauzenie 1, podkomorzym parnawskim, na białej kitajce, krzyż jeden służący do pogrzebów.

Chrzcielnica podług potrzeby jest opatrzona i dobrze zamknięta. Piscina zaś czyli sakrarium jest pod ołtarzem wielkim. Olej zaś święty tak chrizma jako i cathechumenorum chowa się w szafce, która zostaje w zakrystii dość porządna. Rok od roku od Imć ks. dziekana bierze się nowy. Chrzest dzieci nieodwłocznie odprawiony bywa. W tej parafii znajduje się jedna baba w latach doszłych i w tej mierze doskonała, uczciwie i przystojnie zachowująca się, a nadto, że podczas nauk katechizmowych w czasie przypadkowym tymże dają się nauki.

Najświętszy Sakrament w cyborium drewnianym pilnie się chowa i zamyka. Najświętszy Sakrament zwyczajnym sposobem w lato renowuje się co tydzień, w zimie co dwie niedziele. Wystawienie tegoż Najświętszego Sakramentu w puszce bywa w święta i niedziele podczas suplikacji z śpiewaniem pieśni przed tak Wielkim Sakramentem i innych pieśni nabożnych. W monstrancji zaś Najświętszy Sakrament z procesją w liczbie ludzi dość żnacznie i nabożeństwie wielkim podczas świąt, jako też i patronki kościoła bywa. Cyborium drewniane wewnątrz niebiesko malowane, w którym puszka srebrna wewnątrz pozłocista zachowuje się, ma dla siebie sukienkę lito lamową srebrną, haftowaną złotem i kolbertynkami złotymi, która jest konsekrowana. Naczynia zaś do oleju świętego chorujących nie masz osobnego, tylko w społeczności z olejem chrisma i cathechumenorum złączone w trianguł i tam się chowają w zakrystii, jako już opisane. Lampa zaś żadna nie goreje tak w dzień jako i w nocy przed Najświętszym Sakramentem tylko podczas wystawienia czyli festu, bo na to nie masz funduszu.

Cmentarz dobrze parkanem opasany z bramą jedną, przy której furtka zamykana aby żaden zwierz nie doszedł. (…) Kostnica na cmentarzu drzewiana przy parkanie w kwadrat, z przykryciem dobrym zostaje.

Dom plebański w dobrej zostaje sytuacji o dwóch izbach z alkierzem, przy czeladnej komora ze wszystkimi porządkami należącymi do izby, oknami i drzwiami, jako też i dachem doskonale opatrzone. Insze zaś budynki jako to stodoła, szopa i chlewy są dobre. Jarmarków czyli przedaży żadnych nie bywa. Oprócz plebanii żadnego domostwa nie masz i tenże budynek plebański jako kolator ma w swojej pieczy JWimćP Jan Kampenhauzen, podkomorzyc parnawski.

Bardzo precyzyjnie opisane jest gospodarstwo plebana, nad których pieczę sprawuje kolator – fundator kościoła.

„(…) Inwentarz do tej plebanii należący jest taki: wołów starych para 1, młodszych para 1, koń, dwie jałowice, w trzecim roku 1, bo inne krowy pozdychały, wóz prosty okowany 1, pług z żelazami 1, radło z narożnikami 1, kłoda do kapusty 1. To całe staranie i pieczę ma Wielmożny kolator. W tej wsi do plebanii żaden człowiek nie jest należący. Pola tego kościoła dwór trzyma, które są takie: najprzód w polu pod Babice przy samej granicy babickiej jest włóka zawierająca ozimków[11] 26, alis zagonów[12], poczyna się od rzeki a ciągnie się staj siedmiorgiem aż do wzgłowiów przeczów łukomskich. W tymże polu prosto w sad pański jest staj troje ozimków 18. W tymże polu jest przecz przy samej granicy wiączeńskiej, zarosły zagonów trzy lub sześć. W drugim prosto siedliska, na którym budynki plebańskie stoją jest włóka tyleż w sobie mająca ozimków jak i pierwsza, ciągnie się aż do granicy Paprotki Białasów zaroślami, borem, lasem, czego więcej jak pola. W trzecim polu, pod Paprotki Bryski jest także włóka tyleż ozimków w sobie 26 zawierająca, ciągnie się staj 8 od drogi aż do wezgłowiów zarosłych łukomskich. Staje zarosłe chrustem, jedno trochę w tymże polu zaraz za brodem nazywającym się Drwięcza jest zagonów 6, ciągnie się od rzeki przez drogę staj półtora, dalej las, bór, jest kawał łąki w lesie prosto roli. W tymże polu jest· grunt przy kowalowym chojniaku od drogi, już zaczął zarastać. Staje jedno dalej bór za drogą. Łąk nie masz żadnych oprócz w nieszawach i to mały kawał, dalej błoto, kępina i las. Lasów zaś stawów ani sadzawek, ani żadnej propinacji do tego kościoła nie masz. Żadnych dziesięcin tak snopkowych jak pieniężnych nie bierze ten kościół, bo żadnego funduszu nie masz. W draczy zaś zboża ani żadnego mesznego jak od ludzi jak i z dóbr nie bierze, gdyż całym funduszem dwór zawiaduje i pola zasiewa, i płaci klasztorowi. Ten kościół żadnej fabryki nie. ma ani też potrzebuje, ale funduszu żadnego nie masz. Skarbony żadnej nie masz. [113′] Tak . dekreta czyli wizyty jako instrumenta procesów publicznych przez diecezje via cursoria przesyłane zwykłym sposobem bywają. Egzemplarze zaś ich w miejscu naznaczonym zostają się i te złączone w jedność chowa się i konserwuje (…)[13].

Jaj już wspomniano, w parafii Łukomie w 1776 roku nie ma proboszcza. Pieczę nad kościołem sprawuje proboszcz sierpecki Ks. Rościszewski. Pomoc przy posłudze duszpasterskiej sprawuje prezbiter bezpośrednio z zakonu bernardyńskiego konwentu skępskiego. Wizytator parafii w lutym 1776 roku ks. Wojciech Gadomski odnotował:

„Plebana żadnego nie masz tylko zdana komenda czyli piecza Imć ks. Rościszewskiemu, proboszczowi sieprskiemu. Prezbiter czyli kapelan zostaje przy boku Wielebnego kolatora zakonu bernardyńskiego, który też wraz administruje sakramenta tak chorych, jako umierających i inne. Tenże kapelan jest z konwentu skępskiego, do nauk zaś używa autorów czyli katechizacji Wójka, do nauki zaś kaznodzieję Wks. Piotra Skargi. Nabożeństwo według zwyczaju i zgromadzenia się wszystkich parafianów odprawuje się. W tej zaś parafii co się tyczy sakramentów najmniejszy nie trafił się przypadek. Według zaś synodu niniejszego względem pogrzebów ściśle się zachowuje a bardziej gratis pro Deo, dla nie majątku ludzi często się chowa. W tym kościele żadnego bractwa nie masz. Relikwii żadnych nie masz, ani też indulgencji tylko przywilej za dusze w czyśćcu będących przez J. O. książęcia Imci śp. Heronima Antoniego Szeptyckiego aplikowany do wielkiego ołtarza biskupa płockiego od śp. Klemensa XIV papieża na ten czas prokurowany. (…)  Wizyta dziekanalna czyli kongregacja swoim kursem zawsze się odprawuje. Nauczycielów w tej parafii nie masz ani też szkoły, gdzieby się dzieci obojga płci miały uczyć. Żadnego klasztoru, żadnej eremitarii w tej parafii nie masz. W tej parafii żaden się nie znajduje szpital. Kaplic żadnych w tej parafii nie masz ani też Żydzi mieszkają, ani żadna sekta się znajduje. Żadni ludzie takowi którzy by byli podejrzani lub w tych występkach przeświadczeni nie znajdują się w tej parafii”[14].

Jak w czasie wizytacji generalnej zaznaczona, jest to parafia jednowioskowa, do której przynależy wieś Łukomie z Budami.

W tejże parafii znajduje się ludzi do spowiedzi wielkanocnej zdolnych 172. Ci wszyscy zadosyć czynić obligacji zwykli jako i tego roku wypełnili. Ludzi zaś, czyli niesposobnych do tego sakramentu spowiedzi św. to jest dzieci i niemowląt in nr 70, z których ludzi zaś znajduje się w tejże parafii dwie przechścianek [15] jedna panna, druga wdowa.

[1] Diecezja Płocka, Łukomie, Parafia pw. św. Antoniego. Strona internetowa, https://www.diecezjaplocka.pl/ kontakt/parafie/lukomie-sw-antoniego, [Dostęp 2023-02-19]

[2] Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 171.

[3] Tamże.

[4] Arkusze wizytacyjne – kwestionariusz spisu z natury zawierał 14 działów, które były ułożone w następującym porządku: [1] O samym kościele, liczbie parafian, miast, wsi, o prawie patronatu; [2] O ołtarzach, prebendach i innych beneficjach; [3] O chrzcie i chrzcielnicy; [4] O Najświętszym Sakramencie i namaszczeniu chorych;  [5] O bractwach; [6] O stanie budynku, kościelnego i innych zabudowań; [7] O rzeczach „należących do majątku beneficjalnego”, o uposażeniu kościoła a także o prawach, i dokumentach kościoła; [8] O proboszczu i innych duchownych; [9] O dziekanie; [10] O szkole parafialnej; [11] O zakonnikach i zakonnicach; [12] O szpitalu parafialnym; [13] O kaplicach; [14] O nadużyciach, ekscesach i różnych niezwykłych rzeczach na terenie kościoła i parafii. Do wypełnienia kwestionariusza zobowiązani zostali plebani lub osoby zarządcy kościoła. Weryfikację kwestionariusza dokonywał biskup lub wyznaczony przez niego wizytator.

[5] Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 171-175.

[6] Wolne tłumaczenie z jęz. łacińskiego: „Wizytacja generalna kościoła parafialnego w Łukomie dokonana przez znamienitego księdza Wojciecha Józefa Gadomskiego, pierwszego na katedrze i dziekana w kolegiacie w Płocku, dnia 18 lutego 1776 roku”.

[7] Konsekracja kościoła – Poświęcenie kościoła (daw. konsekracja kościoła) (łac. dedicatio ecclesiae) – uroczyste poświęcenie nowo powstałej świątyni, w Kościele rzymskokatolickim zastrzeżone dla biskupa. W Kościołach polskokatolickich poświęcenia domów zakonnych dokonuje przeor generalny lub opat. Źródło: https://pl.wiki pedia.org/wiki/Poświęcenie_kościoła, [Dostęp 2023-02-19].

[8] Benedykcja kościoła – inaczej błogosławienie, jakby bogo-sławienie, błogie wysławianie, dobro-rzeczenie: znaczy modlitwę z obrzędem, przez które się na osobę albo rzecz jaką łaski niebios przyzywa. W liturgice błogosławienie, benedykcja, euchologja, znaczy wyłącznie modlitwę kapłańską, z obrzędem poświęcenia, t. j. ze znakiem krzyża św. i najpospoliciej kropieniem święconą wodą, niekiedy kadzeniem, a czasem i namaszczeniami. Źródło: Encyklopedia Kościelna/Błogosławienie, https://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedja_Kościelna/Błogosławienie, [Dostęp 2023-02-19].

[9] Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 171.

[10] Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 171.

[11] Ozimek – zagon ziemi obsiany oziminą, zbożem sianym na jesieni, przed zimą. Źródło: M. Arcta, Słownik ilustrowany języka polskiego, s. 1046.

[12] Zagon – jako powierzchnia gruntu pod koniec XVIII wieku wynosił zazwyczaj 6 skib (Skiba – wąski pas roli podcięty lemieszem pracującego pługa, odwrócony i odłożony na bok w czasie orki) = około 2,13 do 2,23 mb szerokości. Długość zagonu wynosiła zazwyczaj jedną staję, którą definiowano ją odległością, jaką pokonał koń pomiędzy dwoma odpoczynkami. Oczywiście nie istnieje stała i konkretna długość, która definiuje jednostkę stai, ale w wielu źródłach potwierdzają się podobne dane i wynosiła ona ok. 134 m. Zatem zagon wynosił ok. 280-290 m2 czyli pół morga. Na podstawie encyklopedii PWN, źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zagon;3999837.html, [Dostęp 2023-02-21]

[13] Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 171-173.

[14]   Ks. M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1981, s. 175.

[15] Przechścianka – kobieta, szczególnie Żydówka, nawrócona, ochrzczona.  Źródło: Słownik języka polskiego wypracowany przez: A. Zdanowicza, M. B. Szyszke, J. Filipowicza, W. Tomaszewicza, F. Czepielińskiego i  W. Korytynskiego z udziałem B. Trentowskiego, Część II P-Z, Wilno 1861, s. 1219.