Urszulewo – Figurka św. Jana Nepomucena[1]
Św. Nepomucen usytuowany na działce nr ewid. 159/4
Współrzędne geograficzne:
N 52˚58’ 36,59”
E 19˚ 33’ 20,03”
Kustosz Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku Krystyna Pawłowska w 2005 roku o Janie Nepomucenie z Urszulewa pisała [2] : Pierwsza figurka Jana Nepomucena która stała w Urszulewie pochodzi prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX wieku. Pierwotnie słup z figurą otoczony był drewnianym, sztachetowym płotkiem.
Podczas II Wojny Światowej mieszkańcy, obawiając się zniszczenia figury przez hitlerowców, wykopali ją wraz ze słupem, opakowali w natłuszczone pakuły i szmaty i zakopali. Przez wiele lat przechowywana w wilgoci uległa poważnemu zniszczeniu i straciła swój pierwotny kształt.
Po wojnie rzeźba Jana Nepomucena została ponownie postawiona w poprzedniej lokalizacji, gdzie stała do 1988 roku. W 1988 roku, ze względu na fatalny stan zachowania (patrz fotografia obok), za zgodą proboszcza ze Skrwilna, została zabrana ze swym słupem do Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku.
Figura licząca prawdopodobnie 300 lat w oryginale wykonana z drewna sosnowego, dzisiaj ma 117 cm wysokości i 40 cm szerokości. Z racji licznych ubytków, w tym części głowy i biretu, musiała być zdecydowanie wyższa. U dołu resztki podstawki wykonanej w tym samym kawałku drewna sosnowego, co sama figura. Zauważalne ślady polichromii. Wyraźne ubytki na wysokości rąk i twarzy Świętego oraz brak atrybutów, które na pewno być musiały, podobnie jak zadaszenie, które było charakterystyczne dla tego typu przedstawienia. Święty ubrany w strój kanonika – sutannę, rokietę i mantolet. Na głowie biret i najprawdopodobniej aureolę z tradycyjnymi pięcioma gwiazdami, obecnie już nieistniejącą[3].
Obecnie, po odrestaurowaniu „Jan Urszulewski” znajduje się w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, ul. Bulwar Piłsudskiego 6, na klatce schodowej tego Muzeum.
Źródła donosiły, że w Urszulewie Jan Nepomucen „Stał od wiek, wieków” – tak najczęściej odpowiadają rodowici mieszkańcy Urszulewa [4]. Przez lata figura stała w centrum miejscowości, by strzec mieszkańców, jak sami twierdzą, przed niebezpieczeństwami związanymi z wodami Jeziora Urszulewskiego. Dziś mieszkańcy Urszulewa podkreślają, iż św. Jan Nepomucen dobrze ich strzegł, gdyż, jak pamięcią sięgnąć, nikt spośród nich nigdy się nie utopił. W tradycji lokalnej najczęściej mówi się o figurze „Jana”, „Świętego Jana”, rzadziej już dodaje się „Jana Nepomucena”, a prawie wcale nie nazywa się go skrótowo Nepomukiem. Figurę najczęściej zdobiono papierowymi kwiatami i kolorowymi wstążkami. Zdarzało się, że kondukt żałobny, odprowadzając zmarłych na miejsce wiecznego spoczynku, przechodził obok figury Świętego. I w ten sposób św. Jan Nepomucen, spoglądając z wysokiego słupa, pożegnał niejednego mieszkańca wioski. Na pustych nocach śpiewało się też pieśni do świętego Jana Nepomucena, które, o dziwo, przetrwały nie tylko na kartkach zeszytów przekazywanych z pokolenia na pokolenie, ale i w żywej pamięci mieszkańców. Obecność Jana, świętego Jana Nepomucena, nad Jeziorem Urszulewskim była tak wyraźna, iż nawet zdominował on Jana Chrzciciela do tego stopnia, że mieszkańcy święcenie wód w dniu 24 czerwca wiązali z Nepomucenem. (…)
1 lipca 2017 w sobotę odbyła się uroczysta msza święta połączona z odsłonięciem figurki Jana Nepomucena. Jest to następczyni starej rzeźby, wiernie odtworzonej przez Stanisława Gawłowskiego – lipnowskiego rzeźbiarza. Odpowiednie drewno oraz honorarium za wykonanie rzeźby zapewnił Bogdan Manelski. Figurka Jana Nepomucena stanęła w centrum miejscowości, w bliskim sąsiedztwie pierwotnej lokalizacji, na tzw. „kliniku”, trójkątnym fragmencie działki, przekazanej i urządzonej w tym celu przez jej właściciela Bogdana Manelskiego.
Organizację uroczystości wspierała grupa mieszkańców Urszulewa, dyrektor Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie Andrzej Szalkowski, wójt gminy Skrwilno Dariusz Kolczyński i oczywiście Bogdan Manelski – mieszkaniec Urszulewa, właściciel Tartaku w Urszulewie.
Program uroczystości obejmował odsłonięcie figurki, odśpiewanie pieśni „Witaj Janie z
Bolesławia”, recytację okolicznościowego wiersza „Powrót Jana”, mszę św. z procesją, poświęcenie wód i wszelkich sprzętów pływających.
Uroczystość poświęcenia figury poprowadzili: Sabina Dołkowska i ks. Patryk Zawadzki, wikariusz w ciechanowskiej parafii, pochodzący z Urszulewa.
O oprawę muzyczną zadbała Parafialna Orkiestra Dęta ze Szczutowa.
W uroczystości udział wzięli między innymi: starosta rypiński Zbigniew Zgórzyński, dyrektor Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej Andrzej Szalkowski, proboszcz parafii Szczutowo ks. Marian Orzechowski, wójt gminy Skrwilno – Dariusz Kolczyński i wójt gminy Szczutowo – Andrzej Twardowski, poczty sztandarowe okolicznych jednostek OSP i koła łowieckiego oraz licznie przybyli mieszkańcy Urszulewa i okolic.
Prowadząca uroczystość Dołkowska Sabina w sposób szczególny przywitała inicjatora, organizatora i sponsora powrotu Jana Nepomucena do Urszulewa – lokalnego przedsiębiorcę i mieszkańca Urszulewa – Bogdana Manelskiego. Jest to człowiek – mówiła prowadząca – który robi wiele by promować swoją miejscowość w bliższej i dalszej okolicy. Bardzo często jest inicjatorem i głównym organizatorem imprez, zawsze angażuje się całym sercem.
Uroczystego przecięcia wstęgi okalającej pomnik dokonali (na fotografii od lewej strony) ks. Patryk Zawadzki – pochodzący z Urszulewa, ks. Marian Orzechowski – proboszcz parafii w Szczutowie, Bogdan Manelski – mieszkaniec Urszulewa – inicjator i główny sponsor przedsięwzięcia, Andrzej Szalkowski – Dyrektor Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie, Dariusz Kolczyński – Wójt Gminy Skrwilno.
Ks. Marian Orzechowski celebrował mszę świętą w ornacie z wizerunkiem Świętego Jana Nepomucena – darze mieszkańców Urszulewa – ufundowanym specjalnie na tą uroczystość[5]. W czasie mszy świętej miejscowy chór odśpiewał modlitwę – pieśń do świętego Jana Nepomucena „Witaj Janie z Bolesława” po czym nastąpiło uroczyste poświęcenie figurki Jana Nepomucena.
W dalszej części uroczystości została poświęcona ziemia z pól oraz figurki „nepomuków”, po czym nastąpiło wręczenie figurek zaproszonym gościom oraz osobom, które szczególnie zasłużyły się przy organizacji tej uroczystości.
Zgromadzeni na tej uroczystości z uwagą wysłuchali wiersza Stefana Dokowskiego „Powrót Jana”, który został napisany, by uczcić ten szczególny dla mieszkańców Urszulewa dzień.
Powrót Jana [6]
1. Jest wieś urocza nad tym jeziorem,
Słońce jej obraz na wodzie pisze.
Widać to często jasnym wieczorem,
Gdy się na trzcinach wiatr gdzieś kołysze.
2. A więc jesteśmy tu, w Urszulewie.
Jan Nepomucen był nam patronem.
Lecz go zabrano. Dlaczego? Nie wiem.
Jest puste miejsce tu nad jeziorem.
3. Wspomnienia o nim są sercom bliskie.
O jego życiu na czeskim dworze.
A w Urszulewie pytali wszyscy
Kiedy on wrócić już do nas może?
4. Bo wieki temu z królem się wadził
Spowiedzi świętej strzegł tajemnicy.
Piękną postawą Boga nie zdradził,
Zginął w Wełtawie, w wodnej ciemnicy.
5. Przybył tu do nas już jako święty,
Do ludzi naszych, do jezior, lasów.
Przez serca wszystkich ciepło przyjęty.
Duchem przypłynął na skrzydłach czasu.
6. Gdy urszulewskim został patronem,
Choć był widoczny w surowym drewnie,
To opiekował się każdym domem.
Dobre ma serce, nie z drewna, pewnie.
7. Jak kilkadziesiąt lat go nie było,
To smutki nieraz szły w nasze głowy.
Kilku wytrwałych nam to spełniło,
że znów jest z nami, lecz całkiem nowy.
8. Niech ma w swej pieczy tych na jeziorze,
Co się zmagają z żaglem na fali.
Jadących także prowadzić może,
Wszystkich, co sercem mu zaufali.
9. Niech miejsca tego nikt już nie zmienia,
Niech teraz będzie już zawsze z nami.
My chcemy Jana Nepomucena
Tu w Urszulewie, bo go kochamy.
Mimo niesprzyjającej pogody, po mszy procesja ruszyła na Polanę Urszulewską, gdzie miało miejsce poświęcenie wód oraz sprzętów pływających [7].
Nowy Jan Nepomucen urszulewski ma aureolę o trzech dużych gwiazdach, długi krzyż, czarny biret, sutannę i pelerynę zawiązaną czerwonym sznurem, białą komżę i zieloną palmę z lewej ręce[8].
[1] Święty Jan Nepomucen, prezbiter i męczennik
Jan urodził się w 1348 r. w Pomuku (późniejsza nazwa Nepomuk) koło czeskiej Pragi. W roku 1380 został wyświęcony na kapłana i otrzymał probostwo przy kościele św. Galla (Gawła) w Pradze. Równocześnie pełnił obowiązki notariusza przy arcybiskupie, studiował prawo na uniwersytecie w Pradze. W latach 1382-1387 studiował także w Padwie. W roku 1387 jako doktor prawa powrócił do Pragi. Został mianowany kanonikiem przy kolegiacie św. Idziego, a w dwa lata potem również kanonikiem przy kościele świętych Piotra i Pawła w Wyszehradzie. W roku 1390 został archidiakonem i proboszczem w Zatoc (Saaz) a następnie został wikariuszem generalnym arcybiskupa.
Według „Kroniki” Tomasza Ebendorfera z Haselbach z 1450 r. Jan zginął, ponieważ odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi małżonki królewskiej – królowej Zofii. Św. Jan Nepomucen był torturowany na różne sposoby: palono go żywcem, kłuto jego ciało, bito, kopano, a w końcu wyrwano kleszczami język. Następnie ciało z przyczepionymi do szyi kamieniami zrzucono z mostu Karola do rzeki Wełtawy. Zwłoki znaleziono dopiero po kilkunastu dniach i pochowano, a duchowny doczekał się kanonizacji cztery wieki później przez papieża Benedykta XIII .
Uważany jest za pierwszego męczennika tajemnicy spowiedzi. Ciało Męczennika znaleziono dopiero po pewnym czasie (17 kwietnia) i pochowano w kościele Świętego Krzyża, położonym blisko rzeki. Z czasem przeniesiono je do grobowca pod katedrą z napisem: Johannes de Pomuk.
Kult św. Jana Nepomucena rozwijali głównie jezuici, rozprzestrzenił się on na ościenne kraje, trafił między innymi do Polski, Austrii i Niemiec. Jan Nepomucen został beatyfikowany w 1721 roku przez Innocentego XIII, a kanonizowany 19 marca 1729 przez Benedykta XIII. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona Czech, a jego kult rozprzestrzenił się na sąsiednie ziemie, zwłaszcza Śląsk. Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 21 maja.
W ikonografii Święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska. Niekiedy trzyma palec na ustach (symbol zachowanej tajemnicy). Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, z którego został zrzucony, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, wieniec z gwiazd – w środku napis TACUI – „milczałem”; woda,
Jest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów. Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury Jana Nepomucena (nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg.
Na podstawie: https://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/05-21a.php3 , https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Nepomucen , https://www.kopalnia.pl/kopalnia-wiedzy/sw-jan-nepomucen-zyciorys-ciekawostki-i-niezwykla-figura-z-wielickiej-kopalni-6zqn
[2] K. Pawłowska, Zabytkowa ludowa rzeźba w drewnie, Wyd. Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej Włocławek, 1996, s. 59.
[3] Na podstawie strony internetowej www.nepomuki.pl [w:] Nepomuki Kujawskie, powiat Rypin, Urszulewo, gmina Skrwilno, Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.
[4] Na podstawie strony internetowej www.nepomuki.pl [w:] Nepomuki Kujawskie, powiat Rypin, Urszulewo, gmina Skrwilno, Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.
[5] https://nepomuki.pl/nepomuk/kujawy.htm
[6] S. Dołkowski, Na skrzydłach czasu, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej, Szczutowo 2018, s. 73.
[7] Strona internetowa tygodnika CRY, https://rypin-cry.pl/artykul/swiety-zagoscil-w/260453 [Dostęp 2023-05-06]