Dziennik Poznański w Nr 261 z dnia 12 listopada 1908 roku [1] zamieszcza obszerną informację dotyczącą osadnictwa niemieckiego.
Niemcy w ziemi Dobrzyńskiej.
Na pograniczu stykającem się z dzisiejszemi Prusami Zachodniemi, zaraz za Drwęcą, leży prastara dzielnica polska, — ziemia Dobrzyńska. Do niej należą powiaty lipnowski i rypiński w gubemii płockiej. Już za czasów Jagiełły dążyli krzyżacy do tego, by ziemią tą zawładnąć. Ich podboje jednakże zniweczone zostały wiekopomną bitwą grunwaldzką. Obecnie ziemia ta powtórnie jest widownią naporu Niemców, a choć nie sposobem wojennym, to jednak nie mniej skutecznym, bo niemiecka „idea parcia na wschód” tam właśnie w szerokiej mierze doznaje urzeczywistnienia i sprowadzić może nieobliczalne skutki w przyszłości.
Do niedawna niezwracano u nas wogóle baczniejszej uwagi na fakt wzrostu liczebnego i ekonomicznego Niemców w wielu miejscowo-ściach Królestwa Polskiego, a w szczególności w powiatach nadgranicznych.
Ludność niemiecka w Królestwie Polskiem nietylko że nie znajduje znaczniejszych przeszkód prawnych ze strony rosyjskiej, ale bywa wprost popieraną przez tamtejsze władze i sfery miarodajne, w których łonie już od dawna zagnieździł się duch prusko – niemiecki. O ludności niemieckiej na terytoryum Królestwa Polskiego i w t. z. guberniach zachodnich nie wiele dotąd posiadamy danych. Świeżo ukazała się jednakże cenna w tej dziedzinie praca w dodatku (nr. 8)
do „Biblioteki Warszawskiej”. Autor, p. S. W. Tylicki, ogłosił w niej te dane, które stanowią część studyów przeprowadzonych dla zobrazowania ekonomiczno – kulturalnego ziemi Dobrzyńskiej na tegoroczuej wystawie w Lipnie.
Ogółem ludność ziemi Dobrzyńskiej (powiat lipnowski i rypiński łącznie) wynosi niespełna 174 tysiące, w czem bez mała 20 i pół tysiąca Niemców, co stanowi prawie 16 procent całej ludności. To stwierdził autor licząc ludność gminami. Różni się to cokolwiek od danych urzędowych, podług których ludność wynosi w obydwóch powiatach 192 tysiące, w tem ewangelików prawie 30 000 czyli nieco więcej niż 10 proc. (ściśle 16,2 proc.). Urzędowa statystyka dzieli ludność podług wyznania, co jakkolwiek odpowiada niemal w zupełności podziałowi na narodowości, w cyfrach jednak bezwzględnych daje pewną różnicę. Ludność wyznania ewangelickiego, o ile dotyczy mieszkańców wsi, może być z całą niemal ścisłością przyjęta za identyczną z cyfrą ludności niemieckiej. W miastach natomiast, pewien procent ewangielików stanowią Polacy, lub tacy ewangielicy, o nazwiskach czysto niemieckich, którzy w zupełności za Polaków się mają.
Z pracy p. Tylickiego dowiadujemy się, że procent Niemców w ziemi Dobrzyńskiej już jest bardzo znaczny, a gdy bliżej przyjrzymy się ugrupowaniu się ludności w poszczególnych gminach, okaże się. że to jest sprawa nader poważna. Więcej niż 20 procent Niemców, na ogół ludności, jest w 10 gminach na 32 gminy obu powiatów. (Gminy obejmują szereg wsi i folwarków). Wyróżniają się zaś wysokością procentu Niemców gminy następujące:
Bobrowniki (miejsce dawniejszego grodu) — 53,2 procent,; Kłokock — 48,1 procent; Ossówka — 43,4 procent; Obrowo — 33,9 procent; Osiek — 30,01 procent. Natomiast najmniej Niemców posiadają gminy: Okalewo 1,13 proc.; Skrwilno 1,57 proc.; Chrostkowo 3,7 proc.; Rogowo 3,25 proc.; Nowogród 3,7 proc. i Szczutowo 3,95 procent. W obu miastach powiatowych: Lipnie i Rypinie procent Niemców jest znacznie mniejszy niż przeciętny (Lipno 19,97 procent, Rypin …. procent); to samo w osadach: n. p. w Dobrzyniu nad Wisłą (0,72 proc.) i Dobrzyniu nad Drwęca (3,72 proc.), co świadczy wyraźnie, że Niemcy sadowią się przedewszystkiem na roli.
Największy procent Niemców wykazują gminy położone nad brzegiem Wisły i pograniczne. Takie zaś ugrupowanie nie daje się uzasadnić samemi warunkami ekonomicznemi, gdyż w gminie Bobrowniki n. p. — jak powyższej wyłuszczyliśmy — procent Niemców wynosi (…) procent, pomimo to, że grunta tej gminy są najgorsze w całym powiecie i bynajmniej dostatecznego pola dla kolonizacyi nie przedstawiają Jeżeli bez względu na to niemczyzna ulubiła sobie tę część Królestwa Polskiego, to przywiązuje do niej chyba szczególną wagę.
Nie są też pozbawione interesu dane cyfrowe, dotyczące wzrostu ludności niemieckiej w ostatnich kilkudziesięciu latach. Według wykazów urzędowych ogólna liczba ludności niemieckiej w ziemi Dobrzyńskiej wynosiła w r. 1870: 11,513, w r. 18S5 liczono Niemców 19,058, w r. I890 liczba ich wzrosła aż do 28,930, czyli że przez 5 lat przybyło 9,372 osób, a więc, że ludność niemiecka w ciągu tego czasu wzrosła o 51,8 procent.
Dzisiejsza ludność ewangielicka ziemi Dobrzyńskiej posiada już trzy parafie i 44 kantoraty, przy których istnieją szkółki parafialne. Parafia Lipno ma 11 kantoratów, Michałki (Rypin) 14, Ossówka 15, filiał Dobrzyń nad Wisłą 4 kantoraty. Cmentarzy ewangielickich jest ogółem 50.
Ludność niemiecka, w stosunku do swej liczebności, posiada znacznie więcej szkół niż ludność polska. Ilość ludności polsko-katolickiej, jaka przy pada na jednego nauczyciela Polaka, w niektórych gminach jest przerażająco wielka. W gminie n. p. Szczutowo na 7,186 ludności polskiej jest tylko jeden nauczyciel, a gmina Brudzeń na 109 Niemców ma już jednego nauczyciela ewangielika.
Przy takim układzie stosunków oświatowych nic dziwnego, że ludność polska słabe robi postępy w ogólnem podnoszeniu się kulturalnem, zaś koloniści niemieccy, znajdując poparcie u władz rosyjskich, mogą robić znaczne postępy w zdobywaniu ziemi. Cała własność rolna, należąca do Niemców, wynosi ogółem już 74.035 mórg. Stanowi to prawie 15 procent ogółu własności rolnej (ściśle 14,5 procent). Własność rolna, należąca do katolików, wynosi 82,5 proc.
Liczby to suche, ale wielce wymowne.
Czytelnictwo wśród Niemców kolonistów, jest bardzo rozpowsze-chnione. Dochodzą tam peryodyczne wydawnictwa z Poznania po zniżonej cenie. Szowinizm narodowy niemiecki kultywowany jest tam na szeroką skalę, a uczucie nienawiści nie pozwala im zbliżać się do sąsiadów Polaków. Synów posyłają Niemcy ci dla odsłużenia powinności wojskowej do Niemiec.
skan artykułu poniżej:
[1] Skan Dziennika Poznańskiego został zamieszczony na stronie internetowej Biblioteki Narodowej pod adresem: https://polona.pl/item/dziennik-poznanski-wychodzi-codziennie-z-wyjatkiem-poniedzialkow-i-dni-poswietnych, NTA2ODIzOTI/0/#item