Ks. Walenty Załuski – 1901-1912

Załuski vel. Załuska Walenty, ur. 1859 r. we wsi Ciechny k. Ostrowi Mazowieckiej zm. 5 wrzesnia 1927 r. w Żużeli na ziemi łomżyńskiej, kapłan rzymskokatolicki, kanonik, proboszcz w Osieku Rypińskim, Gójsku i Lipnie, teolog, historyk Kościoła i ziemi dobrzyńskiej, piewca kultu Matki Bożej Skępskiej [1].

Walenty Załuski syn Wawrzyńca Piotra i Antoniny Marty z Jabłonowskich urodził się jako jeden z dziewięciorga dzieci. Wszystkie dzieci Państwa Załuskich otrzymały gruntowne wykształcenie. Syn Leonard, również ksiądz, pisał o rodzicach „Oboje pochodzili z zamożnych ongi szlacheckich rodów, tylko, że ród Taty z Mazowsza, ród inteligencji z przewagą kapłanów – ród Mamy z Podlasia, ród wojaków z przewagą ziemian i urzędników. Oni oboje porodzili się i wzrośli już na schedach tylko (…) Ludzie pospolici przeceniają bogactwo, urodę, zaszczyty. Waś – nie: dorabiał się, ale tylko uczciwą pracą (…) czem Tata górował nad swemi rywalami – oświatą i ogładą: czytał i ładnie pisał w Andrzejewie w Magistracie” [2]

Ks. Walenty Załuski (z lewej) z bratem Ks. Pawłem oraz rodzicami Antoniną Martą i Wawrzyńcem Piotrem Załuskimi.

Walenty Załuska, po ukończeniu Szkoły Powszechnej w Andrzejewie i Gimnazjum w Łomży, wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Święcenia kapłańskie przyjął w 1881 r. i podjął posługę duszpasterską, jako wikariusz w Chorzelach. Oprócz roli ewangelizatora, udzielał się także w podziemiu politycznym, dążąc do odzyskania niepodległości przez Polskę[3].

Jako wikariusz pracował kolejno w Jasienicy, Baranowie, Gorzelach, Goworowie i Raciążku. W latach 1891-1901 był proboszczem w Osieku k. Rypina, a następnie w Gójsku.

Ks. Walenty Załuski parafię w Gójsku objął w sierpniu 1901 roku pisząc o tym książce poświęconej budowie kościoła w Gójsku[4]

Po objęciu parafii w Gójsku, w 1901 roku zajął się budową nowego, murowanego kościoła i zabudowań plebańskich. Posiadał bardzo bogaty dorobek pisarski. Będąc proboszczem w Gójsku cały dochód ze sprzedaży książek przeznaczał na budowę a następnie na wyposażenie kościoła w Gójsku.

Ksiądz Walenty Załuski napisał kilkadziesiąt artykułów, opublikowanych między innymi w: Przeglądzie Katolickim, Kronice Rodzinnej, Mazurze, Narodzie, na łamach Biesiady Literackiej. To dzięki jego artykułom dane było nam poznać historię budowy kościoła w Gójsku

Ks. Walenty Załuski dał się poznać jako świetny organizator, niosący pomoc najbardziej potrzebującym. Podczas pożaru części Gójska w sierpniu 1904 roku, w czasie którego spaliły się zabudowania ponad 30 rodzin, w tym kaplica w częścią wyposażenia oraz zgromadzanie na budowę kościoła krokwie, podejmuje   akcję pomocową, rozdając pogorzelcom najbardziej potrzebne rzeczy i środki finansowe.

Aktywnie uczestniczy w życiu społecznym. Jest inicjatorem powstania Kółka Rolniczego w Gójsku [5].

W latach 1912-1919 był proboszczem w Lipnie, pełniąc jednocześnie od 1913 r. funkcję dziekana lipnowskiego. W 1912 r. otrzymał godność kanonika kapituły pułtuskiej, zaś w 1916 r. – prałata kustosza tej kapituły. (…)  Poza pracą duszpasterską organizował i angażował się do działalności społecznej. W dniu 19 września 1914 r. wszedł do składu Miejskiego Komitetu Obywatelskiego w Lipnie. Jednocześnie wraz z ks. Michałem Serafinem i Józefą Wojczyńską prowadził sekcję dobroczynności przy tym Komitecie. W maju 1916 r. stanął na czele Miejskiej Rady Opiekuńczej w Lipnie. W czasie okupacji niemieckiej w okresie pierwszej wojny światowej prowadził i utrzymywał w Lipnie męską szkołę początkową. W 1917 r. walnie przyczynił się do reaktywowania orkiestry strażackiej w Lipnie, finansując zakup instrumentów dętych dla orkiestry. Od 1925 r. został proboszczem w Żużeli w diecezji łomżyńskiej[6].

Był kawalerem Orderu św. Stanisława III Klasy.

Za całokształt pracy kapłańskiej został wyróżniony tytułem kanonika kapituły pułtuskiej z pozostawieniem przy obowiązkach proboszcza[7]. W następnych latach zostaje prałatem i kustoszem kapituły pułtuskiej.

W roku 1919 przejął probostwo w Zuzeli i tym samym powrócił w rodzinne strony. Bratanek ks. Walentego profesor Janusz Załuski wspominał: „Stryj prowadził w Zuzeli bardzo skromny, niemal ascetyczny tryb życia. Nie miał koni do wyjazdu. Wstawał bardzo wcześnie. Odżywiał się ubogo, często korzystając z ryb, które przynosili mu chłopcy, łowiący w Bugu. Posiłki dla odwiedzających go rodziny także były bardzo skromne. Wymagający wiele od siebie, przy pozorach surowości był człowiekiem dobrego serca, bezpośrednim w sposobie bycia i życzliwym każdemu, kogo spotkał” [8].

Ks. Leonard pisał o bracie: „Miewał ładne meble, ubranie, bieliznę, cenne książki, pisał kazania ładne, listy, broszurki ludowe dla Ślązaków, o cudownych obrazach w diecezji płockiej, o Andrzejewie i mowy potrzebne bardzo cenne” [9].

Ks. Walenty Załuski był koneserem. Interesował się historią i muzyką. Posiadał bogaty księgozbiór, który polecił po śmierci przekazać na rzecz Seminarium Duchownego w Łomży.

Zmarł w 1927 roku jako kapłan parafii w Zuzeli. Był patriotą (udzielał się w podziemiu), duszpasterzem i historykiem diecezji płockiej, społecznikiem i liturgistą, jedną z ważniejszych postaci Płockiego Kręgu Liturgicznego[10].

W roku 2007, Michał Łuczka, ówczesny diakon Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku, obronił napisaną na seminarium z liturgiki pracę magisterską pt. „Ksiądz Walenty Załuski (1859-1927) duszpasterz i propagator liturgii”[11]

[1] M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, Tom II, M-Ż, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, 2014, s. 524.

[2] „Wrona” portal historyczny Andrzejewa http://www.portalwrona.com/walenty-zauski   [Dostęp 2018-08-01].

[3] Tamże.

[4] Ks. Walenty Załuski, Nowo-zbudowany kościół w Gójsku Najsłodszego Serca Jezusowego – szkic monograficzno-historyczny, Płock, 1909, s. 16. Cała książka opublikowana jest na stronie http://szczutowo.com.pl/archiwa/701 [Dostęp 2023-01-30]

[5] St. Gajewski, Duchowieństwo w Królestwie Polskim wobec Towarzystw Rolniczych 1897-1914, [w:] Roczniki Humanistyczne Tom XXXVIII, zeszyt 2 – 1990 r, s. 222,

[6] M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, Tom II, M-Ż, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, 2014, s. 524-525.

[7] Słowo R. 31, nr 98, dziennik z 11 kwietnia 1912, s. 5.

[8] „Wrona” portal historyczny Andrzejewa http://www.portalwrona.com/walenty-zauski  [Dostęp 2018-08-01].

[9] Tamże.

[10] Tamże.

[11] http://mazowsze.hist.pl/21/Studia_Plockie/941/2013/35188/