Na stronie internetowej Biblioteki Narodowej w numerze 16 Dziennika Urzędowego Guberni Mazowieckiej z 1837 roku opublikowano odezwę Rządu Gubernialnego Płockiego.
Rząd Gubernialny Płocki Wydział Woyskowy, poleca Woytom Gmin, Prezydentom i Burmistrzom Miast, aby w obrębach swey Administracyi, ścisłe zarządzili śledztwo, zbiegłych spisowych[1] z różnych mieysc Gubernii Płockiey poniżey zamieszczonych.
W razie którego z nich wyśledzenia, ma bydź natychmiast przytrzymanym i pod mocną, strażą transportem przez właściwego Kommissarza Obwodu, wprost bezpośrednio Rządowi Gubernialnemu Płockiemu dostawionym: o cze’m Rząd Gubernialny Mazowiecki iednoczesnie zawiadomionym bydź winien.
Wóyci, Prezydenci i Burmistrze Miast, ścisła ninieyszemu zarządzeniu zadosyć uczynić, a Kommissarze Obwodowi takowego dopilnować i o skutku stosowne rapporta w dniach naydaley 30 złożyć w ścisłym są obowiązku.
Lista Imienna spisowych zbiegłych i niestawaiących przed Kommissyą superrewizyiną spisu wojskowego w roku 1837. Obwód Lipnoski:
z Gminy Blizno, wsi Jeleniec: Ludwik Zaborowski .
z Gminy Podlesie, wsi Grondy stare: Jakób Heyman .
z Gminy Wola stara, wsi Gorzen: Woyciech Ronowicz .
z Gminy Goysk, wsi Agnieszkowo: Michał Zacharyasz.
z Gminy i wsi Czomsk mały: Woyciech Rykaczewski
————————–
[1] Pobór w Rosji odbywał się na podstawie ukazów cara Piotra I zapoczątkowanych w 1700 roku a zakończonych w 1705 ustawą o poborze. W wyniku tych reform dokonano całkowitej reorganizacji rosyjskiej armii. System ten istniał aż do drugiej połowy XIXw. Wzorował się on na polskim systemie wypraw dymowych oraz szwedzkim indelningsververket – czyli tak zwanym selektywnym powszechnym poborze. W Polsce obowiązywał on tylko poddanych dóbr królewskich, w Szwecji całości mieszkańców.
W Rosji ustawa z 1705 roku określała, że szeregi armii będą uzupełniane przez rekrutów wydzielanych na zasadzie powołania zależnie od potrzeby po jednym z 10 – 20 zagród chłopskich. Wcielani oni byli do piechoty, dragonii i częściowo jazdy regularnej początkowo – później objęto to całość regularnych sił zbrojnych. Kadrę dowódczą, przynajmniej tę z niższego szczebla tworzono ze szlachty, szkolonej w szkołach utworzonych przez Piotra I. Przeciwieństwie do systemu polskiego był on:
1) wyłącznym systemem uzupełniania wojsk regularnych, obowiązującym stale;
2) żołnierz powoływany był do służby dożywotniej;
3) koszty jego wyposażenia i utrzymania ponosiło państwo.
Na miejsce żołnierza zabitego, zmarłego lub zbiega (dezertera) dana liczba zagród, z której go wybrano, obowiązana była dostarczyć następnego rekruta. Rekrutów gromadzono w partie i stawiano przed specjalną komisją. Pobory ogłaszała rada senatu, nieraz kilkakrotnie w ciągu roku. Służbę wojskowa z dożywotniej na 25 letnią zmieniono w 1793 roku. Oprócz poborów związanych z określoną ilością dymów (gospodarstw), prowadzono pobory związane z ilością mieszkańców tzw. „dusz”. To też często zdarzało się, że w ramach potrzeb przeprowadzano pobór 2, 4, 8 ludzi z każdych np. 500 dusz. W 1831 roku ustawą wprowadzono możliwość zwolnienia żołnierza po 15 latach „nieskazitelnej służby”, ale rzadko stosowano to w praktyce.
Generalnie pobór przebiegał następująco:
Powinien obejmować wszystkich mieszkańców dóbr zarówno państwowych jak i prywatnych. Przy czym szlachta, kupcy, inteligencja, mieszczaństwo byli w zależności od okresu bądź całkowicie z niego zwolnieni, bądź też dawali zastępców.
W zależności od poboru szlachta w swoich dobrach, władze gminne w państwowych wyznaczały dowolnie rekrutów spośród mieszkańców płci męskiej w wieku od 20 do 35 lat, zabierały ich przemocą i stawiały przed komisją poborową, która badała ich przydatność pod względem zdrowotnym.
Służba trwała lat 25, a człowiek opuszczał swoją wieś z reguły na zawsze. Szlachta nie chciała się zgodzić na skrócenie służby, ponieważ odrywałoby to jej poddanych od pracy na roli w najbardziej produktywnym młodym wieku.
Cały ten proceder był powszechnie znienawidzony, a prowadzony zbyt często powodował bunty chłopskie. Dlatego prowadzono go nie periodycznie (dotyczy to XIX wieku), ale dopiero wtedy, gdy braki w oddziałach w wyniku śmiertelności czy też dezercji stawały się zbyt wielkie. A ile one wynosiły? Rosyjskie dane podają, że w wyniku poboru z dnia 19 lutego 1831 roku rozpisanego na pobór 2 rekrutów z 500 dusz, wyniósł on 48 tys. poborowych.
W 1831 roku ustawą poborową podzielono kraj na dwie części wschodnia i zachodnią. Pobory zaczęto przeprowadzać naprzemiennie w zachodniej i wschodniej części. W „zwykłe lata” pobór obejmował do 7 rekrutów z 1000 mieszkańców, w lata „wzmocnione” od 7 do 10 osób, natomiast w lata „nadzwyczajne” (wojny) powyżej 10 osób z 1000 obywateli. Przy ówczesnym ludzkim rezerwuarze Rosji 6,5 miliona poborowych pobory roczne wynosiły około 45 000 ludzi rocznie w zwykłe lata i ponad
65 000 w lata nadzwyczajne. Okres służby wojskowej od 1834 roku został skrócony z 25 lat do 20 lata (w gwardii z 22 do 20 lat), po zakończeniu, których żołnierze byli zwalniani na 5 lat w „бессрочный отпуск”. Ci żołnierze ponownie mogli być powoływani w przypadku najwyższej konieczności. Od 1839 roku służba wynosiła 19 lat. Od 1854 roku służba wynosiła 15 lat.
W latach 1832-1873 do wojska rosyjskiego wcielono blisko 309 tys. poborowych z Królestwa Polskiego, z których ok. 75% zmarło. Tak wysoka śmiertelność wynikała przede wszystkim z powodu fatalnych warunków służby. Z kolei ok. 13% pozostało w Rosji, a tylko 12% wróciło do kraju.
Na podstawie : portalu http://www.szpejankowski.eu/index.php/inne/9.html .
Więcej w poniższym artykule: